// tAI // Show “The Consolatory Practice of Leaving – Life and work at the Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction” at These Things Take Time – Ghent

The Consolatory Practice of Leaving - Gaston Meskens - TTTT - header

… “In a world paralysed by the comforts of polarisation, stereotype and pseudo-tolerance, the Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction researches that critical human condition that would allow an untainted intellectual solidarity and a consolatory decadent aesthetics of life.”…

Opening

Thursday the 9th of April (7pm till midnight) – Opening seminar starts at 8pm

Dates & hours / venue / flyer

09.04.2015 – 19.04.2015 / Friday to Sunday / 2pm – 7pm + by appointment
THESE THINGS TAKE TIME – Nederkouter 36, 9000 Ghent – www.thesethingstaketime.be – +32 474 75 82 74
Download the flyer > here <

Happening – “Melancholies of Modernity”

Thursday the 16th of April (6pm till end)
Programme:
6:45pm – Intro
7:00pm – Film screening ‘A Journey into the Land of the 4th Dimension’
8:00pm – Salon ‘An evening with Paul Otlet and Gaston de Pawlowski’

Melancholy is not depression neither pessimism. Drawing on interpretations from the pre-modern Romantic and Decadent Era, it can be described as the aesthetical consolation that comes with the awareness of the impossibility of pure beauty, unity and harmony, and of the inevitability of imperfection, decadence and uncertainty. The idea however is that melancholy is not a detached but an ethical experience, and that this became apparent with modernity: melancholy is the human condition resulting from a deliberate awareness of the limits to rational instrumental reason in a context of social appeal. That social appeal may either be love, friendship or lust, or social or political engagement. The implications of modernity rendered melancholy with a social meaning: the impossibility of pure beauty, unity and harmony, and of the inevitability of imperfection, decadence and uncertainty, is not experienced by way of detached observation, but in a reflexive way in social interaction.

In this vision, the ‘end state’ of melancholy is still aesthetical consolation. But that state is not passive, as it arises from an ethical demand. In its recognition of the intrinsic ambiguity of human interaction and of the inherent complexity of social organisation and cohabitation, it is an intellectual withdrawal from the delusion of grandeur of a society obsessed with rationality, security, efficiency, predictability and competition. In its disdain for complacency, it is a consolatory practice of leaving the comfort zones constructed around strategies of conformism, positivism, populism and profitism. But as an active state of resignation, melancholy is not evasive. Its decadence is in the eyes of the conformists. Layered on reflexivity as an ethical experience, it feels the anger towards the detached. And as a meta-state of concern, it is aware of the fragile potential of intellectual solidarity among the capable, and of the melancholy of the capable as vulnerable.

Melancholy is practicing the aesthetics of imperfection, decadence and uncertainty, although with a constant awareness of – and care for – the possible of human possibilities.

[…]

Confronted today with its adverse consequences, modernity is traditionally characterised as the era of a growing obsession with rationality, security, efficiency, predictability and competition. That picture is incomplete, as it overlooks the early signs of ‘reflexivity as an ethical experience’ of socially-critical individuals and groups, and of the state of melancholy in which they operated. Understanding modernity is understanding the melancholy of resistance against modernity in modernity.

Text: Gaston Meskens

10

// TRF // Film – The Archive of Opportunities

The film The Archive of Opportunities was created on the occasion of the art show The Archive of Opportunities on view at The AnteRoom in Antwerp in January 2015.


The archive of opportunities

A film by TRAGIC REALIST FICTION

Voices
Sarah de Graeve
Davinder Valeri (from Toronto)
Shamina de Gonzaga (from New York)
Marko Kovac (from Ljubljana)
Alejandro Margetic (from Buenos Aires)

sound, music
Gaston Meskens, Sarah de Graeve

concept, video source material, direction, editing, montage
Gaston Meskens

https://vimeo.com/137293518


Conversations

Sarah

So here we are.
Rows and rows of silent trees.
Blinded by the stream of consciousness,
that stream gives us almost nothing to see.

Bewildered, it should be the proof of everything in me
that was pulled out that night; the wind wiped away the rain, ultimately.
No rain, there was no rain; nature did not exist, at least not formally.
However, invisible me, for you, the shifted blooded sea:

suspected to be essentially flawed ?
merely… see.

[…]

Davinder

When I entered the archive for the first time, I was surprised at the sheer simplicity of the classification system. The plan was clear and well-organised. There were no deviant routes, no blind alleys, no confusing crossroads. The numbering of corridors, cabinets and shelves followed a rigid logic and was kept up to date. There were no gaps or jumps, no sudden interruptions. The sense of predictability softened the sinister atmosphere of the immense space. The logic was reassuring and forthcoming. The logic was good.

Shamina 

The remarkable thing, I also remember, was that the cabinets in the halls were all empty. Modern in style but empty, as if they had just been installed, waiting to be filled with content. But the striking thing was that the date labels of the shelves, cabinets and rooms didn’t go back in time but started counting towards the future. They were not meant to contain historical material, but artefacts that still needed to be created and documented.

Marko     

And what was really strange, and in a way scary, was the fact that the first date label of the first shelf of the first cabinet in the first room always had the actual date of your visit to the archive, and that the labels always counted up from that date towards the future, for years and years and ages and ages. Nobody could ever find out where the counting stopped. The space was too big. So although that situation was quiet creepy, it was logic that the shelves remained empty, as their date labels always started counting from the date we entered. That archive could not contain artefacts, as there was never a past to be documented.

Alejandro

It was only after years of exploration that we realised that the archive of the past was somewhere else. The thing was that you had to turn left immediately after entering the first room. There was a stair going down, and nobody ever thought of descending it. It is almost unbelievable that nobody had the intuition to go down to check what was there. I guess we were all too confused about the strange thing with the labels and the empty shelves.

Shamina 

It was the doorkeeper who told us that we should go down. For years, he didn’t say a word, but then, one day, he stood up and came out of his office towards us. He said that it was time, that it was finally time to go down. We did not understand what he meant with that. We looked at each other, confused, and I remember he smiled. He returned to his office, and instead of waiting for further clarification, we descended the stairs. What we saw, after our eyes had adapted to the darkness, looked like the setting of a classical archive. Again the corridors, rooms and cabinets, and again in seemingly endless rows.

Marko     

We started to walk, trying to find our way through the archive. The light was scarce and the whole place looked totally crammed with cabinets, documents and objects. Although it seemed as if there was nobody else present, we heard footsteps and conversations from time to time. Those sounds were immersed in a bed of soft dark noise, as if air was continuously breezing through the corridors, rooms and halls. The smell was mouldy and damp, although with a crispy overtone of a strange smoky perfume, the same you would experience around a campfire outside, in the woods.

Alejandro

The first rooms we entered were cramped but rather empty. They had prints and diagrams stuck to the walls and on a table in the middle of the space. We could not figure out what they represented. We saw images of a building, and group photos of people. The building could have been the archive itself, but we were uncertain. It looked different from what we were used to see from the outside. But in some way, the displays suggested it was the archive. The group photos seemed to have been taken not so long ago. We didn’t recognise anyone of the people, but they must have been colleagues, as we recognised the places where the photos were taken.

Marko     

After crossing the first smaller rooms, we entered big halls that were connected through corridors at all sides. The ceiling of the halls must have been very high, as we could not see it in the dark. We were totally amazed by what we discovered. There were several halls with documents on shelves. Most were arranged in box files, but some of them were unfolded and displayed, so that you could read the text and see the images. We randomly took out a document here and there to see what it was about.

Davinder

After a few hours of studying and reading, we understood we were in the middle of a countless collection of ideas, reflections and critiques that once must have been put aside without proper consideration. There were thousands of fragments of conversations still to be set up, and a myriad of suggestions of gatherings that never had taken place. It was all there, waiting to be said and done, and the strange thing was that, just by trying to grasp their meaning and focus, we felt that they were all new.

Shamina 

On the higher shelves, there was an extended systematic classification of – what I can only describe as – various ‘manifestations’ of awe, confusion, wonderment, hope and fear, all in their turn documented with both mystical and rational arguments. We tried to understand them, but it was difficult, as it felt as we had never experienced them. The references contained dates, most of them from the middle of last century, and sometimes there were photos of people, always somewhere in a laboratory. There was no explanation of who was in the photo, or reference to where it was taken. The people in the photos were very ‘present’. They looked committed to what they were doing, but not arrogant.

Marko     

Other halls had rows and rows of objects displayed. There were strange artefacts that must have had a function in some context, and we found out that many of them were accompanied with comments on their origin and possible use. Other things were unrecognizable and had no explanation. They could have been art objects, but we were not sure. We entered halls with cabinets that only contained printed pictures in every possible form and depicting all imaginable subjects and scenes.

Alejandro

Drawers contained printed schemes and diagrams explaining logics and systems, some of them recognisable, but most not, as extra information on their origin and use was missing. There were also several halls with rows of tables, presenting scale models of technological and architectural structures, and there were numerous replicas of cities and strange urban settlements. We had the feeling we could recognise a few, but most looked as designs still to be build.

Davinder

At some point, at a crossing of three large and long corridors, there was a big display cabine t with two people in it. It was a woman and a man. They were standing back to back and they were naked. We approached the cabinet with a very uneasy feeling. They seemed to be real and alive, but then this would have been very strange, because the cabinet looked very old, and impossible to open. When we stood close, we had the impression it were life-size wax dolls, but their gaze was penetrating, as if they really saw us. What was really weird was that, while we were standing there close, we were not scared anymore. We saw them, and they saw us. There was a feeling of recognition, but no urge to do something with it. We continued our way.

Alejandro

Who invented, suggested, constructed and formulated all this? Who collected, classified and preserved al these records and, above all, with which aim? It must have been a work of ages, even millennia. The documents and artefacts were physically there, they must have been created in the past. But they had no label indicating the date of their classification. We had the impression they were classified according to themes and subthemes. But it was impossible to understand the classification system by studying the labels, as they only contained letters and numbers and no catchwords. The system seemed at least meaningful but ultimately sophisticated.

Shamina 

I don’t remember anymore how long we spent down in the archive during our first visit. One moment, we found ourselves standing upstairs in the first, empty archive again. The doorkeeper was gone, and the place was dark. We checked the date of the first shelf of the first cabinet in the first room and concluded that we had been down for weeks. There must have been water and food, and we must have slept down there, but all memories of this sort were gone.

Davinder

Afterwards, in one of the many attempts to make sense of our experience, we had this commonsensical thought that it is unwise to study history with the aim to extract theories for the future, but also that we all felt that this was different. What was kept down there was not history. It was a peculiar consolidation of opportunities, bizarre in its forms and setting and ultimately intriguing. The question of who had ever collected and classified it didn’t matter anymore. It was there.

[…]

Marko     

So here we are…

Shamina 

The simple idea is that the pursuit of peace and well-being is not a matter of finding compromise over incommensurable or conflicting interests, as our essential interests as humans are not necessarily incommensurable or in conflict ‘by definition’. Our society is inherently complex but not inherently antagonistic. The idea that we have to live with the fact that there exist fundamentally opposing worldviews and conceptions of life is strategically maintained by religious and political oppressors. Only then can they construct their presumed rational theory of the ‘collective identity’ and decide who belongs and who does not. Their populist oracles appeal to the conformists of the citizenry who can only make sense of the complexity of life by way of ascribing guilt to an enemy. Collective extremism is not rooted in deviance but in conformism. Collective extremism roots in extreme conformism…

Davinder

Every time again, it will turn out that this one night, that one walk, this one conversation, that one morning, … was not a new reference for a deeper and more authentic life, but simply a meaningful event to never forget. And then you are somewhere, alone or in company, and suddenly you feel connected to some other place, to some moment in the past and to some time in the future, all at the same instant. You experience a time lapse of connection with an undefined set of possibilities. You cannot name this other place and these other moments, but you know you know them, either as a potentiality or as a memory. You know that you might have been to that other place already, and that the moment in the past feels as if it still needs to happen. And you feel already that consolatory kind of melancholy, remembering that time that still needs to come.

// tAI // show ‘The Archive of Opportunities’ (Antwerp, at two locations in January)

the archive of opportunities  - 1

Under the title ‘The Archive of Opportunities’, the Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction presents two events (on two locations) organised by The PhɅAct Collective. The PhɅAct Collective is the philosophical activism collective of the Institute. The collective conducts research on suspicious use of poetical concepts in political context. See their website at www.thephactcollective.org.

Openings

The show at The Office of Resistance, Mechelsesteenweg 28, 2018 Antwerp, opens on Saturday 10 January 2015, 14h00 – 22h00.

The show at The AnteRoom, Kattenberg 93, Borgerhout opens on Friday 30 January 2015, 14h00 – 22h00 (as part of the Antwerp Art Weekend programme – see the official website of that event here).

Detailed programme

For the detailed programme at the two locations, download the flyer in pdf or click the programme image below to enlarge.

the archive of opportunities - 2

Special announcements

(1) World Conference

As part of the programme, join us for

the 1st World Conference on THE VALUE OF MELANCHOLY IN TIMES OF CHEAP COMMITMENT

venue & date:
The Office of Resistance, Mechelsesteenweg 28, 2018 Antwerp / date: Saturday 17 January 2015 14h00 – 18h00.

The programme of the conference will be added here later. If you plan to come, please confirm your attendance.

(2) New Year Reception

You are also welcome to join us for the New Year Reception offered by The PhɅAct Collective.

venue & date:
The Office of Resistance, Mechelsesteenweg 28, 2018 Antwerp / date: Saturday 17 January 2015 20h00 – late.

the archive of opportunities - image 2
image from ‘The Archive of Opportunities’ (click to enlarge)

the archive of opportunities - image 3
image from ‘The Archive of Opportunities’ (click to enlarge)

// tAI // Contribution to the Workplace Show “Hybrid corpses and transgressions of the flesh – The fatal attraction of Bellmer’s prosthetics revisited”

Hybrid corpses and transgressions of the flesh - icon
Elegiac Falls – The Anonymous (click to enlarge)

 

The Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction presents

Elegiac Falls – design for a sanatorium

installation,various media, dimensions variable

Workplace, Schuttershofstraat 45, 2000 Antwerpen / 16 November – 21 December 2014 / Opening Zondag 16 November 2014, 14h00 – 18h00.

Elegiac Falls is the name of a sanatorium, located near a lake and on the edge of a forest and with direct access to the city. The sanatorium is known for the way it wants to help people to come to terms with their instincts. The instinct under treatment at the sanatorium is the natural tendency to shy away from the ambiguity of discursive or bodily interaction between capable humans.

The researchers of the labs of the sanatorium claim that the human being is an unnatural creature, and that ambiguity is inherent to human interaction. It is now widely accepted that human beings make sense of the world and of their own life and ‘identity’ through interaction with others. The whole philosophy of identity and the ‘becoming of a person’ and the nature-nurture discussion are based on this premise. However, what is systematically overlooked is a fundamental asymmetry that characterises human interaction as such: our means of individual expression are much more ‘primitive’ than our capacities of reflective interpretation. This asymmetry has far-reaching but generally undervalued consequences. Language, in whatever form, is always a simplified version of what one ‘really’ would want to say from out of introspection or reflective interpretation. The ‘negative space’ that arises due to this reduction of nuance cannot be filled with ratio, and that is a good thing, as it provides ultimate aesthetic possibilities in social interaction. Human reflection is unnatural in the sense that it has no instrumental natural function. This capability is therefore also to be considered a principal end phase of biological evolution. To be human is to live against the nature of the human.

At Elegiac Falls, patients may stay for short or longer periods. While their bodies are brought back to nature, their spirits become subject of a treatment programme that stimulates aesthetic experience through encounters that seem uncanny at first impression. Many of them never leave again.

For the Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction,

Gaston Meskens

 


This installation is part of the group show

“Hybrid Corpses and Transgressions of the Flesh -The Fatal Attraction of Bellmer’s Prosthetics Revisited”

Workplace, Schuttershofstraat 45, 2000 Antwerpen / 16 November – 21 December 2014 / Opening Zondag 16 November 2014, 14h00 – 18h00

Voor de expo “Hybrid Corpses and Transgressions of the Flesh” werden de deelnemende kunstenaars door Bert Timmermans uitgenodigd om hun werk te verbinden met het oeuvre van Duits-Franse graficus, beeldhouwer en fotograaf Hans Bellmer. De lijnen die in diens werk werden uitgezet kunnen doorgetrokken worden naar verschillende evoluties binnen de hedendaagse kunst, en de deelnemers gaan een dialoog aan met dit oeuvre. De werken in de expo lichten de artistieke erfenis van Hans Bellmer en zijn fotoreeks ‘La Poupée’ toe, en gunnen ons een blik op hun genealogie. Ze resoneren in een soort van ecologie die zich ontvouwt langs de volgende lijnen: de fascinatie van de (moderne) mens voor machinelichamen, prothesen, cyborgs; de manipulatie van het vrouwelijke lichaam (door de mannelijke blik en het traditionele rollenpatroon); fantoompijnen, hallucinaties en pathosformules; sexuele driften, verlangens en transgressies.

(tekst Filip Van Kerckhoven).

More at https://www.facebook.com/WorkPlaceAntwerp

Group show flyer:

uitnod Hybrid Corpses mail versie kleinere foto

 

// tA // Party – Last Day at the AnteRoom

party last day at the anteroom
(photo: ‘Plane of Resistance’ (detail) – click to enlarge)

 

PARTY!

Last Day at the AnteRoom (in its extended form)

Friday 10 October 2014, 9pm, Kattenberg 93, Borgerhout

> basic drinks are foreseen, but extras are always welcome <

> basic friends are foreseen, but extras are always welcome <

 

Permanent on view in the passage room:
an archive of research artefacts from the labs of the Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction

 

party last day at the anteroom 2
(photo: ‘Plane of Resistance’ (detail) – click to enlarge)

party last day at the anteroom 4
(photo: ‘Plane of Resistance’ (detail) – click to enlarge)

 

// tAI // Show ‘The Consolatory Practice of Leaving’ – part of B.O.R.G. 2014

The Consolatory Practice of Leaving - header

Show

The Consolatory Practice of Leaving

On reflexivity as art activism in the age of populism, positivism and profitism

/ – /

Locations

The AnteRoom (B.O.R.G. 2014 off-location), Kattenberg 93, Borgerhout

Collective actions no. 1 to 14

on view:

Fri 19 Sept 2014, 6 – 10pm opening (B.O.R.G. 2014 opening)
Sat 20 Sept 2014, 2 – 6 pm
Sun 21 Sept 2014, 2 – 6 pm
Wed 1 Oct 2014, 2 – 6 pm
Thu 2 Oct 2014, 2 – 10 pm nocturne
Fri 3 Oct 2014, 2 – 6 pm

special programme on Thursday 2 October:
2 – 10pm: show open
9pm: art statement and introduction to the film Twilight Hotel
9:15pm: film Twilight Hotel (25′), a film by TRAGIC REALIST FICTION

Postgebouw (B.O.R.G.2014 central location), Jaak De Braeckeleerstraat 13, Borgerhout

Collective actions no. 0

on view during the general B.O.R.G. 2014 opening times.

/ – /

This show is part of the B.O.R.G. Biennale 2014 (http://b-o-r-g.be/)

Download the flyer.

/ – /

Text

The show explores the idea of reflexivity as art activism ‘in the age of populism, positivism and profitism’. It recalls a series of collective actions performed by the artists of the collective TRAGIC REALIST FICTION and by the members of the PHΛAct Collective. The actions took place in various social and political environments all over the world. Places and times are relative and we were not there all together all the time. The intentions were mutually alienating, but not collectively reluctant.

While the desire for power is always driven by self-interest, activism is always driven by ideology. Activism is therefore not only a stand up against oppressive, corrupt or populist orders, but also a struggle with the own ideology. The fate of activism through art is that, in order for it to generate controllable social or political effect, it would need to become social work or politics itself. On the other hand, the artistic act of critical withdrawal will eventually appeal to a non-conformist audience, but it will not bother those cynically detached subjects of critique. The ‘impossible position’ of artistic activism is not that of a dilemma between withdrawal or contribution; it is that of a dwelling in a twilight zone between those two positions. In a constant awareness of the conditions and implications of agency, it is a state of hyper-reflexivity that, at the same time, also works as a ‘critical mirror’ towards the cynically detached. As a deliberate state of engagement and an active state of resignation, that position at the periphery of the comfort zone is also ultimately melancholic.

/ – /

// tAI // Antwerp, 23 August 2014 – Screening of the film “A Journey into the Land of the 4th Dimension”

09

Screening of the film ‘A Journey into the Land of the 4th Dimension

A film by TRAGIC REALIST FICTION, featuring MELVIN SHAKUN (Gaston Meskens), MARY H. ACKER (Sarah de Graeve) and JAMES DYER (Mauro Pawlowski), inspired by the book “A Journey into the Land of the Fourth Dimension” by Gaston de Pawlowski.

See an introduction to the film and film stills here.

Watching this film is a mental, physical and spatial experience of which nothing would remain were it to be shown on internet. Therefore the film is not available online. It is leading its own life, and will appear here and there, on occasion. Join us on 23 August 2014 at 8pm at the AnteRoom, Kattenberg 93, Borgerhout-Antwerp. Write to gaston.meskens@theartsinstitute.org for any inquiry.

Further fyi: on 10 September 2014, the film will be screened at the Rijksakademie Amsterdam.

 

11

 

 

// tAI // essay – De kunst van het zijn – Een geschiedenis.

Gaston Meskens – tekst voor het boek bij de show The Pink Spy van Narcisse Tordoir  (M HKA, 13/3 – 25/5 2014)

the pink spy & tiepolo

Vertrek. In de schemering.

Tiepolo wordt de laatste van de Venetiaanse schilders van de rococo genoemd. Hij verwende de aristocratie met overweldigende ensceneringen in heldere, lieflijke tinten. Als celebrity transformeerde hij op aanvraag sacrale legendes naar een theatrale beeldtaal, en liet de grandeur ervan afstralen op zijn opdrachtgevers en hun kerken en paleizen. Maar in feite testte hij hun scherpzinnigheid en tastte hij ook stiekem de grenzen van hun tolerantie af. Dat de frisse taferelen barsten van confronterende ironie wordt onthuld door de Scherzigravures die Tiepolo ondertussen in het geheim maakte. In die tekeningen vallen de maskers af en palmen de vreemdelingen, outsiders en andere zonderlingen de scène in. Ze zijn zodanig anders dat de aristocraten, hadden zij de werken ooit gezien, nooit de link gelegd zouden hebben. Vervuld van zichzelf zouden ze gewoon, glimmend van trots, naar hun verluchte plafonds en muren zijn blijven staren.

In de vijf panelen van The Pink Spy vertrekt Narcisse Tordoir van een soortgelijke theatrale opzet, maar er lijkt bij voorbaat iets mis met de enscenering. Van sacraliteit en frisheid is geen sprake, en in tegenstelling tot bij Tiepolo zweeft hier niemand frivool langs guirlandes en ornamenten, maar staan de personages bedachtzaam tussen puin en rommel. De scènes zijn ook niet bedoeld om er een plafond mee te decoreren. Ze staan zwaar verticaal in de ruimte, en toch lijken ze transparant en instapklaar, tenminste voor wie bereid is zich vuil te maken. Want zonder hun waardigheid te verliezen hebben de personages zich gelaten overgegeven aan het knip- en plakwerk, en aan de krassen, vlekken en brandmerken die tijdens het creatieproces op en rond hen aangebracht werden. De zonderlingen hebben de verborgen tekeningen verlaten en hebben het hoofdpodium ingenomen. Hun identiteit is onbestemd, en niet afleidbaar uit de scène waarin ze figureren. Maar ze zijn er zich van bewust dat er iets ontbreekt. Wat ontbreekt is het Grote Verhaal; het verhaal dat hen zou moeten samenhouden, maar dat in Tiepolo’s tijd en ook vandaag nog steeds misbruikt wordt om macht in stand te houden. Narcisse Tordoir doet geen moeite om de schijn op te houden. De ranzigheid van de scènes is niet verborgen onder een laag frisheid, en zo wordt elk potentieel ideologisch misbruik van deze evocatie bij voorbaat de pas afgesneden. De personages kunnen gerust zijn: geen enkele aristocraat heeft vandaag zin om hiermee zijn muren te decoreren, laat staan om zelf als hoofdacteur in de scène de aandacht op te eisen.

The Pink Spy 4

Narcisse Tordoir, The Pink Spy (4), 2013, 340 x 435 cm, pastel on paper, mounted on dibond [click to enlarge]

Over de vlakte. Eerste geschiedenis.

Verwondering is wat ons mens maakt. Het bewustzijn en het vermogen tot intelligente reflectie maakten dat de mens sinds het begin van zijn bestaan in een a priori-toestand van verwondering leeft. Verwondering beklemt ons. We hebben ontzag voor alles rondom ons: de natuur, de kosmos, hun betekenis en oorsprong. We zijn verward met betrekking tot onszelf: het zelf, de identiteit, hun betekenis en oorsprong. En de verwondering maakt ons bang voor het einde: de dood van de natuur, van onze medemens, van onszelf.

Maar ondanks het beklemmende karakter van deze toestanden van verwondering, en ondanks het groeiende besef van de complexiteit van alles, had de vroege mens geen tijd om stil te staan en te reflecteren over de oorsprong en betekenis van de natuur en het leven, of over identiteit en de esthetiek en ethiek van menselijke interactie. Er moesten basisbehoeftes vervuld worden. De mens trok rond, jaagde en verzamelde. Ondertussen werden verwondering en haar lastige gevolgen – ontzag, verwarring en angst – verlicht door het ontsnappen in vrijblijvende collectieve rituelen. Met de omschakeling van het nomadische naar het sedentaire bestaan ontstonden de praktijk van de handel en de noodzaak van een functionele sociale organisatie. Die sociale organisatie gaf uiteindelijk aanleiding tot de ontwikkeling van georganiseerde religie en wetenschap. Het geven van betekenis aan mens, natuur en maatschappij via religie en wetenschap bleek de ideale remedie te zijn tegen verwondering, ontzag, verwarring en angst. In hun parallelle processen van beschaving leken religie en wetenschap erin te slagen die verwondering en haar lastige gevolgen te rationaliseren in grote verhalen van transcendentaal geloof dan wel empirische evidentie. Rituelen werden religieus gepolitiseerd en kennis werd een politieke en economische bron van macht.

En uit de noodzaak van tribale sociale organisatie ontstond het idee van de noodzaak van sociale inclusie en exclusie. Door generatie na generatie de groep bijeen te houden werd de interne logica van sociale inclusie meer en meer de interne logica van sociale identiteit. Maar in de afgebakende, zelfonderhoudende gemeenschappen ontstonden al snel conflicten. Binnen de gemeenschap was er de onderlinge strijd om macht, en tussen de verschillende gemeenschappen was er de strijd om voorraden, territorium en slaven. Het idee dat zelfbehoud van de gemeenschap gelijkstond aan het behoud van de collectieve identiteit was geboren, en alle verschillende gemeenschappen leken te aanvaarden dat het vrijwaren van de eigen identiteit diende te gebeuren door zelfbeschermende insluiting en uitsluiting – als het moest via strijd. Afstandelijke zakelijke betrekkingen waren oké, infiltratie en vermenging taboe.

En sindsdien is er niets veranderd. Of beter gezegd: er is niets veranderd in de denkpatronen en visies in verband met hoe we ons het best sociaal organiseren. Sinds de Verlichting hebben zowel kritisch-intellectuele krachttoeren als schokkende oorlogservaringen het geloof in zowel transcendentale mystiek als empirische evidenties op de proef gesteld. Technologische vooruitgang en industrialisatie brachten algemeen welzijn maar ook globale problemen mee. De lokale gemeenschappen werden groter, en de ‘beschaving’ verliep niet overal even vlot. Mensen begonnen de commune te verlaten, op zoek naar een betere plaats. De barre vlakte tussen de vroege gesloten gemeenschappen is sinds lang overgestoken en opgevuld, en we leven nu allemaal in elkaars territorium. In plaats van te aanvaarden dat de noodzaak van het vrijwaren van de collectieve identiteit een vals argument is dat al te gemakkelijk strategisch kan misbruikt worden in onderdrukkende machtsstructuren proberen we nog steeds onze intussen geglobaliseerde problemen op te lossen op basis van dit voorbijgestreefde politieke model.

Maar ondanks de infiltratie en de vermenging hebben we geen last van verwondering, ontzag, verwarring en angst, want we verlichten ze nog steeds met collectieve rituelen. De rituelen zijn op het eerste gezicht vrijblijvend, want in hun hedendaagse vorm bieden ze iedereen immers principieel de vrijheid en het recht om dezelfde producten te kopen, naar dezelfde tv-kanalen te kijken, dezelfde sociale media te bevolken en naar hetzelfde resort op vakantie te gaan. Die vrijheid en dat recht zijn vals, maar we hebben geen tijd om daar wakker van te liggen, want er moeten basisbehoeftes vervuld worden.

En hier zijn we dan. Verblind door de obsessie om ontzag, verwarring en angst te verlichten via mystiek en rationele argumenten hebben de moderne roergangers onze geciviliseerde maatschappij zo georganiseerd dat collectieve verwondering niet meer mogelijk is. Van bij onze geboorte worden ons stereotiepe denkpatronen voorgehouden die zogezegd nodig zijn om te kunnen functioneren en ons weerbaar te maken tegen dreiging en onheil. Die patronen steunen vandaag op een comfortabele mix van mystiek en ratio, en het idee van de multiculturele samenleving moet ons doen geloven dat er zoiets bestaat als duidelijk afbakenbare verschillende culturen. Vreemdeling, zonderling, paria, verschoppeling, verworpene, verstotene, outcast, buitenstaander, outsider, marginaal, drop-out, abnormaal: de woordenschat om de ander te duiden die niet in de categorie, klasse, commune, groep of collectiviteit past, is groter dan die om aan te geven wie er wel bij hoort. De gefrustreerde en bange fundamentalist vernietigt iedereen die anders is; de gefrustreerde en bange verlichte geest preekt pluralisme, maar dan op basis van een pseudotolerantie die niet zozeer bouwt op respect voor de visie van de ander, maar die vooral dient om die van zichzelf te beschermen. Door het stigmatiseren van die ander verbergen ze beiden hun onvermogen om ondubbelzinnig de eigen identiteit en cultuur te definiëren. Diegenen die kunnen leven zonder transcendentaal of wetenschappelijk bewijs hebben ondertussen al lang begrepen dat als alle definities van identiteit falen, de mens dan gewoon als mens zelf overblijft. En omdat we vanuit dat oogpunt allemaal verschillend zijn, zijn we allemaal gelijk.

Nationale, culturele of religieuze identiteit bestaat niet. Ze kan niet afgebakend, geïdentificeerd of beschermd worden. Verwondering is wat ons mens maakt. We kunnen niet anders, maar het is ook onze ultieme mogelijkheid. Mens zijn is het onbepaalbare en ambivalente van mens zijn aanvaarden, en uitspelen.

Narcisse Tordoir Square 1 digital prints each 150 x 110 cm

Narcisse Tordoir, ‘Nono Divono’, ‘Square 1’, ‘Divono Nono’, digital prints, 110 x 150 cm, 2009 [click to enlarge]

Voorbij de grens. Tweede geschiedenis.

De 21e eeuw zal de eeuw zijn waarin het onderscheid tussen West-Europese, Oost-Europese, Arabische, Chinese en eender welke ‘regionale’ kunst zal verdwijnen. Dat is niet omdat de kunstwereld globaliseert, maar omdat de echte kunstenaar wel met belangrijkere dingen bezig is dan met het ophouden van een historische kunstmatige identiteit. De conservatieve nostalgicus die vreest dat we daarmee dan op weg zijn naar een soort globaal uitgevlakte en lege kunst die geen enkele dwingende of troostende gedachte meer oproept, vergeet dat kunst altijd zal blijven reageren op wat er in onze maatschappij gebeurt; en de collectieven en tegenbewegingen van kunstenaars die daarbij ontstaan, hebben echt geen voorbijgestreefde, opgelegde grenzen meer nodig. Ze maken ze zelf, en gaan ze terug voorbij. Kunst zal gedreven blijven door verwondering, kritiek en dissidentie, maar ook nog steeds door het zoeken naar troost en door een hang naar verbondenheid. Het idee van verbondenheid door nationale, culturele, etnische of religieuze identiteit zal daarbij niet meer kunnen dienen om kunst te categoriseren, maar zal als onderwerp van kunst blijven opduiken, net omdat er nog altijd goeroes zullen zijn die ons dat idee als zijnde essentieel proberen op te dringen of te verkopen.

Kunstenaars hebben, doelgericht of niet, altijd de grenzen van de kunst verkend, maar de kunstgeschiedenis onder de noemer van ‘het modernisme’ kan verteld worden als het verhaal waarin de kunst voor het eerst zelf op zoek gaat naar identiteit. Als reactie tegen de dogma’s en canons van de kerk en de bourgeoisie gingen de modernisten zelf bepalen wat kunst en hun rol in de maatschappij was. Het verkrijgen en vrijwaren van hun autonomie was een zaak van gerechtigheid, en de saaie en muffe ateliers, salons, academies, kerken en musea stonden symbool voor de bekrompen zelfgenoegzaamheid van hun mecenassen. Omdat realistisch uitgebeelde schoonheid en politieke en religieuze grandeur de instrumenten van kerk en bourgeoisie waren, werd in de kunst snel alles mogelijk, als het maar dat niet was. De moderne kunstenaars gingen daarbij underground om te reflecteren, te discussiëren en hun eigen kunst te maken. Ze waren vrijgevochten, maar beseften tegelijk dat ook zij niet zonder publiek konden bestaan. Ze hadden een publiek nodig, anders was hun activisme tegen het establishment zinloos – niet omwille van de rechtvaardigheid, maar omwille van hun kunst. Ze richtten eigen netwerken op, maar bleven ook werken aanbieden op de salons, meestal als provocatie maar dikwijls ook uit opportunisme. Na de moderne kunstenaars volgden al snel de moderne galeriehouders, dealers en verzamelaars. Die verwelkomden de nieuwe kunst, meestal als provocatie maar dikwijls ook uit opportunisme. Het establishment volgde uiteindelijk ook, niet omdat het plots hield van de kunst in haar nieuwe vormen, maar omdat het die kunst als relevant maatschappelijk fenomeen erkende en desnoods evengoed kon opvoeren in het verhaal van zijn eigen noodzaak en grandeur.

En sindsdien leeft de kunstenaar vanuit een zelfverklaarde autonomie op gespannen voet met dat establishment. Subsidies, selecties, rankings: de controverses zijn gekend, en het lijkt alsof ze nooit zullen uitgeklaard worden. Dat dit eerder een goede zaak is kunnen we begrijpen vanuit één gezichtspunt dat in het verhaal van het modernisme en de vele postmodernismen van de kunst onderbelicht blijft: dat van de kunstenaar en zijn moderne en postmoderne identiteit. Tijdens de algemene bevrijding van kunst en kunstenaar draaide de wereld natuurlijk door. De vooruitgang maakte de rationele wetenschap, de democratische partijpolitiek en de vrije markt tot die moderne concepten en praktijken die vandaag nog steeds functioneren als de drie zogezegd stevige pijlers waarop de organisatie van onze maatschappij steunt. Die praktijken hoefden in hun ontwikkeling en werking niet bevraagd te worden, want de maatschappelijke rol van elk van hen werd van in het begin bepaald door hun eigen interne logica. Theorie + bewijs = waarheid; belofte + verkiezing = vrijgeleide; vraag + aanbod = winst. Die logica bepaalde meteen de moderne collectieve identiteit van al haar vertegenwoordigers. De moderne wetenschappers, politici en ondernemers: ze zijn wie ze zijn. Ze zijn hun eigen relevantie en maken hun eigen betekenis en mogelijkheden. En ze stellen dat hun gedrag alleen kan worden afgemeten aan hun eigen interne logica.

Het verhaal van de moderne identiteit van de kunst was anders. Na de bevrijding van de door kerk en staat opgelegde norm leidden oefeningen in ‘anders zijn’ snel tot interne discussies over wat relevant, mogelijk en betekenisvol was, niet alleen met betrekking tot inhoud en vorm van kunstwerken, maar ook in verband met de rol van de kunstenaar zelf. Als er al een interne logica van de kunst bestond, dan was die blijkbaar toch niet direct zichtbaar. Nieuwe collectieven rond een stijl, onderwerp of idee genereerden nieuwe voorschriften, en nieuwe voorschriften veroorzaakten nieuwe tegenbewegingen. De geschiedenis van het eerste en het laatmodernisme van de kunst kan samengesteld worden als een canon van beelden, maar evengoed kan ze gelezen worden aan de hand van de vele opruiende pamfletten en beschouwende tijdschriften, door de kunstenaars zelf geproduceerd. ‘Stromingen’ is de naam die achteraf door kunsthistorici gegeven werd aan de diverse samenscholingen rond interpretaties van betekenis en relevantie. De zoektocht naar identiteit onder de noemer ‘kunst’ op basis van zelfgedefinieerde kritische concepten en vormentaal bereikte een eindpunt toen ook de grens tussen kunst enerzijds en wetenschap, politiek en markt anderzijds in vraag werd gesteld.

In tegenstelling tot wat velen verkondigden, hoeft dit niet het einde van de kunst te zijn. Veel kunstenaars zijn vandaag bewust onderzoekers van hun eigen theorieën, politici van hun eigen programma’s en verkopers van hun eigen producten. Velen onder hen vinden het evenwel belangrijk om te stellen dat ze geen wetenschapper, politicus of commerçant zijn. Beducht voor het verliezen van hun geloofwaardigheid en autonomie benoemen ze hun praktijken expliciet als kunst. Of het kunst dan wel strategisch dun geflirt met wetenschap, politiek of commercie is, kan niet objectief uit hun werk afgeleid worden. Maar dat hoeft ook niet. Geloofwaardigheid is geen sleutelwoord voor de hedendaagse kunstenaar, want kunstenaars worden niet verkozen, hoeven via kunst niet objectief of intellectueel solidair te zijn en hebben ook niets te bewijzen. We laten hen en hun vormen het voordeel van de twijfel, want bij elke reden tot achterdocht kunnen we hen gewoon vragen om te praten. En dan moeten ze antwoorden.

Interessanter in dit verhaal is het argument dat de zoektocht naar identiteit en het uitblijven van duidelijk resultaat geen teken van hulpeloosheid is of het bewijs dat kunst beter onder de hoede van kerk en staat gebleven was. In tegenstelling tot de wetenschap, de politiek en de markt is kunst de enige ‘interactiemodus’ die in de loop van de moderne geschiedenis systematisch haar eigen geloofwaardigheid is beginnen te onderzoeken. Het historische verhaal van de kunst vanaf het modernisme tot vandaag is geen verslag van een dwaling, maar van een gradueel proces van kritische zelfreflectie. De moderne kunst heeft zelf haar eigen interne logica, betekenis, mogelijkheden en relevantie in vraag gesteld en daarmee ook tot het uiterste het idee van het bestaan van een eigen identiteit ondermijnd. Noch de rationele wetenschap, noch de partijpolitiek, noch de vrije markt heeft tot heden een dergelijk zelfkritisch onderzoek gevoerd. Vandaag kunnen we meerdere ecologische en sociale redenen bedenken waarom dat onderzoek meer dan ooit nodig is. Hun interne logica heeft nooit bestaan, maar wordt nog steeds tactisch in stand gehouden. De strategische moderne wetenschappers, politici en ondernemers: ze zijn wie ze zijn, en ze hebben elkaar nodig.

De zin voor doordachte zelfrelativering van de kunst is avant-garde, en ze kan als kritische spiegel functioneren voor wetenschap, politiek en markt. In dat opzicht heeft ze met twee van de drie een interessante kunstzinnige relatie opgebouwd. Niet met de vrije markt. Dat verhaal is dominant maar niet interessant. Markt als establishment in plaats van kerk en staat: de geschiedenis herhaalt zich. Op de globale neoliberale markt wordt bepaald wat belangrijk en duur is. Uitverkoren, goed genetwerkte kunstenaars doen mee en vinden die commercie niet erg. Andere kunstenaars, al dan niet gewild in de onderstroom, kijken met gemengde gevoelens toe, blij dat ze niet moeten meedoen met het circus, maar toch. De geloofwaardigheid en de autonomie van de kunstenaar ten opzichte van de markt is een zaak die niets met kunst op zich te maken heeft. Veel interessanter is de kunstzinnige interactie met wetenschap en politiek: kunst als onderzoek, op de grens tussen kunst en wetenschap; kunst als activisme, op de grens tussen kunst en politiek. En de ideeën van het verschil, van de grens, van de implicaties van het overschrijden van die grens en van de betekenis van geloofwaardigheid, autonomie en identiteit in die zin, worden daarbij zelf onderwerp van kunst.

Kunstenaars willen publieke erkenning en respect voor wat ze doen, maar willen tegelijk niet gedicteerd krijgen wat ze moeten doen. Ze willen spektakel maken, maar zelf niet tot het spektakel behoren, behalve dan diegenen die vooral bezig zijn met het regisseren van hun eigen beroemdheid. De moderniteit van de kunst is niet voorbij of onvoltooid, maar zal eeuwig blijven duren. De kunstenaar verklaart zichzelf als kunstenaar en het werk als kunst, en zet daarmee een ongedwongen maar niet vrijblijvend esthetisch en ethisch ritueel op met de rest van de wereld. Als geniaal modern idee van het maken van betekenisvolle sociale realiteit staat het naast de geniale moderne ideeën over het bestaan van de natuurlijke realiteit die in dezelfde periode ontstonden, namelijk de relativiteitstheorie en de kwantummechanica. De zelfverklaring van de kunstenaar als kunstenaar is niet gebaseerd op een interne wetenschappelijke, politieke of marktlogica en zeker niet op een interne kunstlogica. Ze is daarom niet arrogant, maar kunstzinnig.

De identiteit van de kunstenaar bestaat niet. Ze kan niet afgebakend, geïdentificeerd of beschermd worden. Verwondering is wat kunstenaars tot kunstenaars maakt. Ze kunnen niet anders, maar het is ook hun ultieme mogelijkheid. Kunstenaar zijn is het onbepaalbare en ambivalente van kunstenaar zijn aanvaarden, en uitspelen.

Narcisse Tordoir Angelic Superbia decor

Narcisse Tordoir, voorstudie voor ‘Angelic Superbia’, 2009 [click to enlarge]

Langs de periferie. Derde geschiedenis.

Men zou kunnen zeggen dat Narcisse Tordoir altijd al de relatie met zijn publiek op de proef heeft gesteld. Dat lijkt zo van buitenaf gezien. Wie met een klassieke blik naar zijn tekeningen, schilderijen, sculpturen en foto’s kijkt, ziet inderdaad werk in veranderende stijl en vorm, maar ziet niet dat de kunstenaar zelf vóór of tenminste naast dat werk staat. Het is niet dat hij in de weg loopt, of dat hij zichzelf belangrijker vindt dan wat hij maakt. Het is gewoon deel van de performance waar hij al zijn hele kunstenaarsbestaan mee bezig is.

Narcisse Tordoir heeft in dat kunstenaarsbestaan al een aantal keer zijn eigen modernisme georganiseerd, waarbij hij telkens, bewust of onbewust, revolteert tegen de bourgeois setting die hij zelf veroorzaakt. Die setting is die van het te ver doorgedreven vormexperiment. Dat experiment beoogt niet het uitpuren van de vorm of het verkrijgen van een zeker ambachtelijk meesterschap. Integendeel: de vorm is telkens van bij het begin voorwaardelijk en zal getest worden op zijn relevantie en mogelijkheden. Als die vorm zelfbevestigend wordt, is het eigenlijk al te laat; dan kan hij enkel nog onderuitgehaald worden, telkens opnieuw.

De eerste setting is zijn ‘nulde’ modernisme, aangezien het een geschiedenis is die nog wel meer jonge kunstenaars meemaken. Student gaat naar de academie. Student zet zich met eigen werk af tegen wat er gedoceerd wordt, overdrijft en maakt er een scène rond. Student wordt buitengegooid. Hij zal het zelf wel doen, maar weet dat hij het niet alleen wil doen. De ander zal steeds opnieuw in zijn werk opduiken, hetzij als personage in een scène, hetzij als partner in een samenwerking. En dikwijls zijn ze met velen tegelijk.

Het eerste modernisme van Narcisse Tordoir haakte in op de tijdgeest van de happenings en performances van de jaren zeventig en tachtig en heeft die geest – zeker in Antwerpen – ook mee bepaald. Er is in die jaren nooit een masterplan geweest. De scene was heel divers, met parallelle initiatieven die elkaar inspireerden, hetzij als imitatie, hetzij als tegenbeweging. Sommigen noemden zich laatmodernisten per definitie, anderen zagen hun acties eerder pragmatisch: avant-gardemuziek en performances als het invullen van een leemte, niet als directe actie tegen iets of iemand. Ze namen het recht in handen om te doen wat ze wilden doen. In deze setting richt Narcisse Tordoir een ruimte in en noemt ze Today’s Place. De ruimte in het centrum van de stad wordt een ontmoetingsplaats voor performances, expo’s en punk en verandert ’s nachts in een discotheek. De incrowd is ter plaatse, maar het publiek blijft weg. De burgerij komt niet kijken maar is wel gestoord door het onaanvaardbare gedrag van die outsiders, daarbinnen en op straat. De ruimte wordt door de politie gesloten en Narcisse Tordoir zit weer thuis. Hij tekent verder. Hij trekt de straat op en toont zijn tekeningen aan voorbijgangers. Niemand reageert. Eigenlijk wil hij opnieuw beginnen te schilderen, maar hoe? En wat? Hij had het schilderen eigenlijk afgezworen.

Narcisse Tordoir beseft dat dit eigenlijk het ideale uitgangspunt is en ontwikkelt een eigen beeld- en tekentaal. Zijn tweede modernisme begint als een conceptueel gestileerde introspectie en maakt hem bekend. Iedereen is het erover eens dat het werk meer is dan wat het toont. Het leent zich voor interessant semiotisch, iconografisch en picturaal onderzoek maar laat zich, voor wie dat wil, ook gemakkelijk inschrijven in een ‘Belgische’ kunstgeschiedenis die via Broodthaers tot Magritte reikt. Het gecontroleerde ‘gevecht met de schilderkunst’ wordt getoond in galeries, in een solo in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten en op de 43e Biënnale van Venetië. Maar Narcisse Tordoir ziet het einde van de vorm naderen en gaat verder. Langzaam verandert het experiment in zijn versie van de postmoderne cross-over. De tekentaal verdwijnt, hetzij in een overgefragmenteerde ruimtelijke complexiteit, hetzij tegen een fotografische achtergrond die eerder als venster op iets anders dan als drager werkt. De daaropvolgende samenwerkingen met andere kunstenaars kunnen gezien worden als gedurfde experimenten in het bevragen van auteurschap, maar ook als Narcisse Tordoirs manier om zichzelf in te tomen. De ene kunstenaar levert hem opnieuw de klare lijn, de andere het afgebakende kleurvlak of de strengheid van de tweedimensionale of ruimtelijke compositie. Het totaalresultaat werd in 2005 getoond als eerste show in het nieuwe Extra City. Terwijl de ene toeschouwer sprak van een geniaal eindpunt van het postmodernisme vroeg de andere zich af wat daar in hemelsnaam nog kon op volgen.

Wat volgde, was de terugkeer van de mens. Van wat na 2005 begon als het derde modernisme van Narcisse Tordoir staat het recentste resultaat in deze tentoonstelling. Narcisse Tordoir heeft de laatste jaren het verhaal van de mens verteld; niet dat van de wetenschappelijke, economische en politieke vooruitgang, maar dat van de kunst van het zijn, in verwondering, ontzag, verwarring en angst. Doorheen de jaren heeft hij de zonderlingen en hun verhaal geregistreerd en verbeeld. Daarbij is hij geleidelijk aan zelf uit beeld verdwenen en heeft hij zich toegelegd op het regisseurschap. Hij organiseerde de vijf settings van The Pink Spy naar de tekeningen van Tiepolo. De identiteit van de personages is onbestemd, en niet afleidbaar uit de scène waarin ze figureren. Maar ze zijn er zich van bewust dat er iets ontbreekt. Wat ontbreekt is het Grote Verhaal, het verhaal dat hen zou moeten samenhouden. Maar ze weten dat ze dat verhaal niet nodig hebben. De heldere schemering van de scènes zit nu al beschadigd in ons geheugen, alsof verschrompelde pellicule van een vergeten spektakelfilm na jaren opnieuw werd geprojecteerd. Maar de manier waarop Tordoir zijn genodigden in hun waardigheid en melancholie presenteert, daagt de kijker uit: ze tonen open en bloot hun verwondering, ontzag, verwarring en angst. Ze staan op de periferie van sociale cohesie, en ze willen nergens anders zijn.

De kunstgeschiedenis van Narcisse Tordoir is nog niet af. Integendeel: ze lijkt opnieuw pas begonnen, want het einde van de derde periode kondigt zich al aan. Tordoirs zin voor doordachte zelfrelativering is avant-garde. Net zoals er kunstenaars zijn die hun hele leven consistent hetzelfde beter proberen te doen, zijn er die hun hele leven consistent beter anders proberen te zijn. En vormexperimenten zijn daarbij het ultieme middel en niet het ultieme doel. En vooral bij die tweede soort kunstenaars zijn er die beter de voorwaardelijke positie van de kunst kunnen aanvaarden die de modernisten zelf gecreëerd hebben: wat een kunstenaar ook voelt of bedoelt, een kunstwerk is vandaag uiteindelijk altijd wat een ander ervan maakt. Net daarom kan kunst maar beter die ‘storende mengeling van genot en onbehagen’ zijn. Narcisse Tordoir staat voor of naast zijn eigen werk, maar hij staat niet in de weg. Hij hoort erbij. Hij gaat tussen zijn publiek staan, niet om te doceren maar om te vragen waar we in hemelsnaam allemaal mee bezig zijn.

De identiteit van de kunstenaar Narcisse Tordoir bestaat niet. Ze kan niet afgebakend, geïdentificeerd of beschermd worden. Verwondering is wat hem tot Narcisse Tordoir maakt. Hij kan niet anders, maar het is ook zijn ultieme mogelijkheid. Narcisse Tordoir zijn is het onbepaalbare en ambivalente van Narcisse Tordoir zijn aanvaarden, en uitspelen.

Narcisse Tordoir Square 1 oil on canvas 400 x 525 cm

Narcisse Tordoir, ‘Square 1’, olie op doek, 400 x 520 cm, 2010

Aankomst. Leve de mens. Weg met de identiteit.

En hier zijn we dan. The Pink Spy: de showcase van kunstenaars en hun personages; Tiepolo, de modernen, de Vlamingen, de Noord-Afrikanen, Midden- en Nabije ‘Oosterlingen’ en Narcisse Tordoir. Hun traject heeft hen hier gebracht, toevallig en toch weer niet. Hun afkomst is historisch-wetenschappelijk belangrijk, maar politiek of marktgewijs irrelevant. Ontdaan van alle ballast blijft het essentiële over: de kunstenaar die in de wereld staat, met verwondering en persoonlijke invloeden, en het kritische en troostende kunstwerk dat daaruit ontstaat. The Pink Spy toont dat het Grote Verhaal van waarheid, identiteit en vrijheid – zogezegd essentieel voor individueel en maatschappelijk welzijn – niet meer in een overtuigende scène kan worden neergezet, maar ook dat er nog steeds zelfverklaarde goeroes zijn die het blijven proberen, niet alleen in verre vreemde streken maar ook hier tussen ons. Gedreven door zelfgenoegzame verontwaardiging en op zoek naar macht als middel voor zelfbevestiging blijven ze valse sferen van vertrouwen scheppen rond die poëtische begrippen waarheid, identiteit en vrijheid. Hun pogingen zijn, zoals altijd, niet meer dan een compensatie voor hun eigen angst voor het onzekere, het complexe en het onbekende. Net zoals Tiepolo toen heeft Narcisse Tordoir in deze show de outsiders op een podium gezet en de populisten in de val gelokt. De eersten nemen aarzelend hun plaats in, de tweeden begrijpen misschien voor één keer wat hen hier brengt.

Gaston Meskens
kunstenaar, filosofisch activist, wetenschapper

(Met dank aan Bart De Baere, Danny Devos, Vincent Geyskens, Marc Schepers, Luc Tuymans en Anne-Mie van Kerckhoven voor het gesprek)

// tAI // OCCUPY REFLECTION SPACE – Two dialogues on the avant-garde of reflexivity @ the Rijksakademie Amsterdam

occupy reflection space

Two dialogues on the avant-garde of reflexivity

Friday 28 February 2014 & Friday 28 March 2014, 11:00 – 13:00, Rijksakademie Amsterdam

The lecture slides of the first dialogue (Occupy Reflection Space 1 – The Politics of Ambiguity) are available here:

Occupy Reflection Space – First Dialogue – Gaston Meskens

.

OCCUPY REFLECTION SPACE is a project of the Rijksakademie Amsterdam in cooperation with The Institute of Idle Curiosity for Elements of Seduction and initiated by Gaston Meskens

www.rijksakademie.nl / www.idle-city-else.org